काठमाडौं – बागमती प्रदेशका मुख्यमन्त्री बहादुरसिंह लामाले नेपाली कांग्रेस संसदीय दलमा विश्वास गुमाए पनि पद नछाड्ने अडानसहित संवैधानिक जटिलता खडा गरेका छन्। दलको नेता नभए पनि संविधानको धारा १६८(२) अनुसार उनी मुख्यमन्त्री बनेकाले पदमुक्त गर्न कांग्रेसका लागि सजिलो छैन।
लामाले मंगलबार दलभित्रको विश्वासको मत गुमाए। मतदानमा उनका पक्षमा १५ मत मात्रै आउँदा विपक्षमा २२ मत खसे। दलको नेताबाट उनलाई हटाउन प्रक्रिया सुरु भइसकेको छ, तर मुख्यमन्त्री पदबाट भने उनी हट्ने पक्षमा छैनन्। ‘सरकार एउटा पाटो हो, संसदीय दल अर्को पाटो,’ लामाको भनाइ छ, ‘मुख्यमन्त्री हुन दलको नेता चाहिँदैन।’
संविधानको जटिल व्यवस्था
संविधानको धारा १६८(२) मा स्पष्ट बहुमत नभएको अवस्थामा दुई वा दुईभन्दा बढी दलको समर्थनमा सरकार गठन गर्ने व्यवस्था छ। लामालाई कांग्रेस र एमालेको समर्थनमा मुख्यमन्त्री बनाइएको थियो। यस धारा अनुसार, मुख्यमन्त्री बन्न संसदीय दलको नेता हुनु अनिवार्य छैन।
वरिष्ठ अधिवक्ता डा. चन्द्रकान्त ज्ञवाली भन्छन्, “संयुक्त सरकारको नेतृत्व गर्न दलको नेता हुनु पर्दैन, दलको समर्थन भए पुग्छ। नेता हटेको भरमा पद गुमाउँछ भन्ने होइन।”
उनका अनुसार, दलको विधान संविधानसँग बाझिएको खण्डमा संविधानमै भएको व्यवस्था कार्यान्वयन हुन्छ। यति हुँदा हुँदै लामा हटाउन संसद्मा विश्वासको मत गुमाउनु पर्छ, जुन अहिलेको अवस्थामा कठिन देखिन्छ।
कांग्रेसभित्र सत्ता सङ्कट
लामाले नेतृत्व गुमाएपछि कांग्रेसभित्र नयाँ नेता चयनको प्रक्रिया सुरु भइसकेको छ। दलको कार्यालयले नेता परिवर्तनको जानकारी प्रदेश समितिलाई दिएपछि निर्वाचन समिति बनाइनेछ। बहुमत नपुगेको खण्डमा गोप्य मतदानमार्फत नयाँ नेता चयन गरिनेछ।
तर नयाँ नेता चयन भएपछि पनि तुरुन्त नयाँ मुख्यमन्त्री बन्ने परिस्थिति देखिँदैन। अविश्वासको प्रस्ताव संसदमा दर्ता नगरी लामालाई हटाउन सकिन्न। संविधानले दुई वर्षभित्र अविश्वासको प्रस्ताव दर्ता गर्न नपाइने प्रावधान गरेकाले लामामाथि उक्त प्रक्रिया लागू गर्न कानुनी अवरोध छ।
विपक्षी संवाद र ‘सुपारी–सुकमेल’ कथा
मुख्यमन्त्री लामाविरुद्ध कांग्रेस नेताहरूले विपक्षी दलसँग संवाद सुरु गरेका छन्। लामालाई हटाउन अगुवाइ गरेका इन्द्र बानियाँले माओवादी केन्द्रसहितका दलहरूसँग छलफल अघि बढाएका छन्।
यहीबीच, सामाजिक सञ्जालमा ‘सुपारी र सुकमेल’ जोडिएको प्रसङ्ग पनि चर्चामा छ। मुख्यमन्त्री लामालाई इन्द्र बानियाँले सुपारी–सुकमेल खुवाएको तस्बिरले राजनीतिक ‘तालमेल नहुनुको संकेत’ दिएको टिप्पणी चलिरहेका छन्।
निष्कर्ष
संसदीय दलको विश्वास गुमाए पनि संविधानको धारा १६८(२) लामाको ढाल बनेको छ। अब कांग्रेसले उनलाई हटाउन दलको समर्थन फिर्ता गर्ने वा संसद्मा बहुमत देखाउने बाटो मात्र बाँकी छ। तर दुबै बाटो सहज छैन। त्यसैले ‘लामा गइरहेका छैनन्, कांग्रेस हतारमा छ’ भन्ने अवस्था देखिँदैछ।
