सहकारी समस्या समाधानमा सदस्यको भूमिका
नेपालमा सहकारी संस्था ग्रामीण तथा शहरी विकासको एक महत्वपूर्ण माध्यमका रूपमा विकास हुँदै आएका छन्। तर पछिल्ला वर्षहरूमा सहकारी क्षेत्रमा विभिन्न समस्या देखा परिरहेका छन् – जस्तै: कर्जाको असुलीमा समस्या, पारदर्शिताको अभाव, नेतृत्वमा गुटबन्दी, आर्थिक अनियमितता, नियमनको कमजोरी आदि। यस्ता समस्याहरूको समाधानमा सहकारीका सदस्यहरूको भूमिका अत्यन्तै निर्णायक हुन्छ।
१. सहकारी संस्थामा सदस्य को हुन्?
नेपालमा ७३ लाख भन्दा बढी सहकारी संस्थाका सदस्यहरू छन। ५६प्रतिशत महिलाहरु र ४४ प्रतिशत पुरुषहरु छन। देशको कुल जनसंख्याको २५प्रतिशत सहकारीका सदस्य छन। ती व्यक्तिहरु जसले संस्थाको अंशधारिता ग्रहण गरेका छन् र संस्थाका सेवाहरू उपयोग गर्छन्। सदस्य नै सहकारीका मालिक र प्रयोगकर्ता दुवै हुन्। उनीहरूको सक्रियता, सचेतना, सहभागिता र नैतिकता संस्थाको प्रगति वा पतनको मुख्य आधार हो।
२. सहकारी समस्या समाधानमा सदस्यको मुख्य भूमिका
क. सहभागिता र निगरानी
सदस्यहरूले नियमित रूपमा साधारण सभा, विशेष सभा, तालिम तथा अन्तरक्रियामा सहभागी हुनुपर्छ।
आर्थिक विवरण, कर्जा विवरण, कार्य योजनाको निगरानी गर्न सक्ने साक्षरता र क्षमता विकास गर्नुपर्छ।
संस्थाको क्रियाकलापमा प्रश्न उठाउने र जवाफ माग्ने साहसिकता आवश्यक छ।
ख. सदाचार र नीतिपालना
ऋण लिँदा उद्देश्यअनुसार प्रयोग गर्ने, समयमा असुली सुनिश्चित गर्ने।
सदस्यहरूले भ्रष्टाचारमा सहभागिता नगर्ने र अनैतिक कार्यमा संलग्न व्यक्तिको विरोध गर्ने।
सहकारीको संविधान, नियमावली र नीतिअनुसार आचरण गर्ने।
ग. नेतृत्व चयनमा सचेतता
पारदर्शी, इमान्दार र समर्पित व्यक्तिलाई नेतृत्वमा पठाउने।
चुनावमा गुटबन्दी, चाकरी वा व्यक्तिगत स्वार्थलाई प्राथमिकता नदिने।
घ. शिक्षा, तालिम र चेतनाको अभिवृद्धि
सदस्यहरूले सहकारी साक्षरता तालिममा सक्रिय सहभागिता जनाउने।
सहकारी सिद्धान्त, मूल्य र व्यवहारिक पक्षमा ज्ञान हासिल गरी संस्थालाई सुदृढ बनाउने।
ङ. आत्मानुशासन र उत्तरदायित्व
ऋण लिएपछि फिर्ता गर्ने आफ्नो दायित्व ठान्ने।
सहकारीलाई विकासको साझेदार संस्था ठानेर उत्तरदायी व्यवहार देखाउने।
३. सदस्यको निष्क्रियता र यसको असर
निष्क्रिय सदस्यहरूका कारण संस्थामा नेतृत्वको मनपरी, अनियमितता र अपारदर्शिता हावी हुन्छ।
समस्यामा रहेर पनि मौन रहने प्रवृत्तिले गलत अभ्यासलाई प्रश्रय दिन्छ।
कमजोर सदस्य सहभागिता = कमजोर संस्थागत शासन।
४. समाधानका लागि सदस्यीय अभ्यासको उदाहरण (केस स्टडी)
उदाहरण: काभ्रेको एक सहकारीमा ऋण लगानीमा ठगी भएपछि, सदस्यहरूले विशेष सभा आह्वान गरी:
दोषीको सार्वजनिक नाम खुलासा गरे।
वैधानिक कदम चाल्न बोर्डलाई निर्देशन दिए।
संस्थालाई वित्तीय अनुशासनमा फर्काए।
यसबाट देखिन्छ: सदस्यहरूको सक्रियता नै संस्थाको पुनःनिर्माणको बलियो आधार बन्न सक्छ।
निष्कर्ष:
सहकारी समस्या समाधानमा सरकार, बोर्ड, कर्मचारीको भूमिका जति महत्वपूर्ण छ, सदस्यहरूको भूमिका अझ बढी आधारभूत हुन्छ।
एक सक्रिय, साक्षर, उत्तरदायी र नैतिक सदस्यतन्त्र नै सहकारीको दीर्घकालीन सफलताको आधार हो।
-1757332050.webp)
-1757326850.webp)
_ydjPe8XXn8-1757328574.jpg)
