नेपाल हिमालयको काखमा रहेको सुन्दर देश, आज आफ्नै युवाशक्तिको अभावले संकटग्रस्त छ। गाउँहरू सुनसान हुँदै गएका छन्, खेतबारी बाँझा छन्, विद्यालयहरू खाली छन्, र वृद्धवृद्धाहरू एक्लै रन्थिरहेका छन्। यो केवल सांस्कृतिक वा भावनात्मक चिन्ता मात्र होइन; यो राष्ट्रिय विकास र अस्तित्वसँग जोडिएको गम्भीर समस्या हो।
युवापलायनको स्थिति र प्रमाण
नेपालबाट युवाहरूको विदेश पलायन नयाँ कुरा होइन, तर पछिल्ला वर्षमा यसको गति महामारी झैं तीव्र भएको छ। आर्थिक वर्ष २०८१÷८२ मा मात्र ८ लाख ३० हजारभन्दा बढी युवाहरूले वैदेशिक रोजगारीको अनुमति लिएका छन्, जसमा ६०% पहिलो पटक विदेशिनेहरू हुन्। संयुक्त राष्ट्रसंघ र विश्व बैंकका अनुसार, नेपालको कुल जनसंख्याको करिब १४% (३५ लाखभन्दा बढी) नेपाली विदेशमा कार्यरत छन्, मुख्यतया पुरुष।
युवा पलायनको मुख्य कारणहरू:
बेरोजगारी: २०२५ मा कुल बेरोजगारी दर ११.४%, युवा बेरोजगारी १९%।
राजनीतिक अस्थिरता: जेन–जी आन्दोलनले युवाहरूको असन्तोष उजागर गर्यो।
भ्रष्टाचार: ट्रान्सपरेन्सी इन्टरनेसनल अनुसार, नेपालको करप्सन पर्सेप्सन इन्डेक्स ३३/१००, जसले देशलाई विश्वका भ्रष्ट राष्ट्रहरूको सूचीमा राखेको छ।
सिमित अवसर: उच्च शिक्षा र दक्षतासँग मेल खाने रोजगारीको अभाव।
सामाजिक प्रभाव
ग्रामीण क्षेत्रमा युवापलायनले गहिरो प्रभाव पारेको छ।
गाउँहरू सुनसान: खेतबारी बाँझा, विद्यालयहरूमा विद्यार्थी कम, शिक्षकहरूको उत्साह घटेको। कतिपय विद्यालयहरूमा शिक्षकभन्दा विद्यार्थी बढी छैनन्।
परिवार विखण्डन: बालबालिका अभिभावकविहीन, वृद्धहरू एक्ला।
सांस्कृतिक क्षति: परम्परागत रितिरिवाजहरू लोप हुँदै, सामाजिक बन्धन कमजोर।
मानसिक स्वास्थ्य समस्या: एक्लोपन र सामाजिक असुरक्षाले वृद्ध र महिलामा मानसिक तनाव निम्त्याएको छ।
आर्थिक प्रभाव
कृषि संकट: कृषि कुल GDP को २५% योगदान गर्छ, तर श्रम अभावले उत्पादन घटेको।
रेमिट्यान्समा निर्भरता: GDP को २५% रेमिट्यान्सले योगदान गर्छ, तर दिगो आर्थिक विकासमा बाधा।
ब्रेन ड्रेन: स्वास्थ्य, शिक्षा, प्रविधि क्षेत्रमा दक्ष जनशक्तिको अभाव।
युवा पलायनले ग्रामीण कृषि उत्पादन र खाद्यान्न सुरक्षामा दीर्घकालीन प्रभाव पारिरहेको छ। मल, सिँचाई, श्रमिक अभावले उत्पादनमा कमी आएको छ। परम्परागत खेती प्रणालीले लागतलाई उत्पादनभन्दा बढी बनाएको छ।
राजनीतिक र प्रशासनिक प्रभाव
युवाहरूको असन्तोषले जेन–जी आन्दोलन जस्ता घटनामा परिणत भएको छ। भ्रष्टाचार र कुशासनले अवसर र विश्वास कम गरेका छन्। आन्दोलनमा ७६ जनाले ज्यान गुमाएका थिए। अपराध, लुटपाट, डकैती र सामाजिक असुरक्षा बढ्दो क्रममा छन्।
मानवीय संकट
विदेश गएका युवाहरूको मृत्यु संख्या भयावह छ। सरकारी तथ्यांकअनुसार, २००८÷०९ देखि हालसम्म १०,६६६ नेपाली प्रवासी कामदारहरू विदेशमा अकालमा ज्यान गुमाएका छन्, वार्षिक ७ सयभन्दा बढी। यी मृत्युसँग परिवारहरू भावनात्मक र आर्थिक रूपमा गहिरो चोट पाएका छन्। वृद्धवृद्धा, महिला र बालबालिका विशेषगरी प्रभावित छन्।
सम्भावित समाधानहरू
युवापलायन र यसको असरलाई कम गर्न ठोस कदम आवश्यक छन्:
रोजगारी सिर्जना: कृषि आधुनिकीकरण, पर्यटन र स्टार्टअपहरूमा लगानी।
भ्रष्टाचार नियन्त्रण: स्वतन्त्र आयोग सशक्तीकरण, सरकारी सेवा समान पहुँच।
शिक्षा र सीप विकास: युवाहरूलाई देशमै रहन प्रेरित गर्ने कार्यक्रम।
वैदेशिक रोजगार नीति सुधार: प्रवासी कामदारलाई सुरक्षित वातावरण।
रेमिट्यान्स र दातृ निकायको उत्पादक लगानी: बेरोजगारी कम, आर्थिक स्थिरता।
सामाजिक सुरक्षा: वृद्धाश्रम, बालबालिका र महिलाको संरक्षण, मानसिक स्वास्थ्य कार्यक्रम।
निष्कर्ष
नेपालको भविष्य युवाशक्तिमा निर्भर छ। यदि युवाहरूलाई अवसर, शिक्षा, सुरक्षा र न्याय मिल्यो भने मात्र सशक्त, समृद्ध र आत्मनिर्भर नेपाल निर्माण सम्भव छ। युवाशक्तिको ह्रास, बेरोजगारी, भ्रष्टाचार र असमान अवसरले मात्र देशलाई खण्डहर बनाउन सक्छ।
अब ढिलो नगरी राष्ट्रिय स्तरमा योजना बनाउँदै, राज्य र नागरिकले सामूहिक रूपमा कार्यान्वयन गर्नु अपरिहार्य छ। युवाहरू रोकिए भने मात्र राष्ट्रिय समृद्धि सम्भव छ; नभए इतिहासकै रूपमा हाम्रो देश रित्तिदै जानेछ।
