नेपालको अर्थतन्त्र आज मुख्यतया रेमिटेन्समा निर्भर छ। युवाहरू विदेशमा गएर पठाउने श्रम मोज्दाको रकमले मात्र देशको अर्थतन्त्र धानिरहेको छ। तर यसले स्थायी विकासको बाटोमा पूर्ण योगदान गर्न सक्दैन। आन्तरिक उत्पादन, उद्योग, र उद्यमशीलता नेपालका दीर्घकालीन आर्थिक विकासका आधार हुन्। विगतको अनुभव र हालको तथ्याङ्कले स्पष्ट देखाउँछ कि सरकारले सञ्चालन गर्ने औद्योगिक प्रतिष्ठानहरू प्रायः घाटामा छन्, कतिपय बन्द भइसकेका छन्, र निजी क्षेत्रले अपेक्षित योगदान दिन कठिनाइ भोगिरहेको छ।
हेटौंडा सिमेन्ट कारखाना, बुटवल धागो कारखाना, र गोरखकाली रबर उद्योग बन्द हुनुका कारणहरूमा मुख्य रूपमा राजनीतिक प्रभाव, भ्रष्टाचार, अपर्याप्त मानव संशाधन व्यवस्थापन, र अप्रभावी खरिद प्रक्रियाहरू रहेको पाइन्छ। सरकारी उद्योगहरूले प्रतिस्पर्धी बजारमा टिक्न नसक्ने अवस्था सिर्जना भएको छ। राज्यले खुद व्यापार गर्ने सोच राख्नुको सट्टा, निजी क्षेत्रलाई उद्योग, व्यवसाय र कलकारखाना सञ्चालन गर्न उपयुक्त वातावरण निर्माण गर्नु आवश्यक छ।
उद्योग–व्यवसायमा लगानी प्रवर्द्धन र उत्पादन क्षमता वृद्धि गर्न सरकारले धेरै पहल अघि बढाउन सक्दछ। त्यसका लागि आवश्यक छ, पहिलो चरणमा सरकारी वातावरणको सुधार। कानुन र नीति निर्माण मात्र पर्याप्त छैन; तिनीहरूको सही कार्यान्वयन पनि अनिवार्य छ। अनुमति, दर्ता, र अन्य प्रशासनिक प्रक्रियालाई अनलाइन माध्यमबाट सहज बनाउने, सरकारी कार्यालयको समय र जटिलता कम गर्ने, र लगानीको सुनिश्चितता प्रदान गर्ने जस्ता कदमहरूले उद्यमशीलता बढाउन सकिन्छ।
दोस्रो चरणमा वित्तीय संस्थाहरूको भूमिका महत्वपूर्ण छ। बैंकहरूले उद्योग र व्यवसायलाई सजिलो ऋण सुविधा प्रदान गरेर लगानीमैत्री वातावरण सिर्जना गर्न सक्छन्। साथै कर भुक्तानीमा लचकता र विवाद समाधान प्रक्रियामा सहजीकरणले उद्यमीलाई आत्मविश्वास दिन्छ। कर उठाउने काम राष्ट्रका लागि आवश्यक भए पनि उद्योगको निरन्तरतामा असर पर्ने खालका नीतिहरू दीर्घकालीन अर्थतन्त्रका लागि हानिकारक हुन सक्छन्।
तेस्रो पक्षमा मानव संशाधन र ट्रेड युनियनको सकारात्मक भूमिका आवश्यक छ। उद्योग–कलकारखानामा काम गर्ने श्रमिक र कर्मचारीहरूले उत्पादनमुखी सोच राख्नुपर्छ। हड्ताल, विवाद वा असहयोग उद्योगको क्षमता घटाउने मुख्य कारण हुन्। सकारात्मक दृष्टिकोणले मात्र उत्पादन वृद्धि, लगानी सुरक्षीतता, र उद्योगको दीर्घकालीन सफलता सुनिश्चित गर्न सक्छ।
मिडिया र सामाजिक धारणा पनि औद्योगिक वातावरण निर्माणमा महत्वपूर्ण छन्। नकारात्मक समाचार र आलोचनाले उद्यमीमा शंका र मनोबल ह्रास ल्याउँछ। सकारात्मक सन्देश प्रवाह, सफल उद्यमीको कथा प्रस्तुत, र उद्योग–व्यवसायमा सहयोगी दृष्टिकोण देखाएर मिडियाले अर्थतन्त्रलाई बलियो बनाउन योगदान गर्न सक्छ।
नीति स्थायित्व र दीर्घकालीन योजना पनि अत्यावश्यक छन्। विगतमा सरकार परिवर्तन भएपछि नीति बारम्बार बदलिनु उद्योग सञ्चालनमा चुनौतीपूर्ण रह्यो। स्थिर नीति, स्पष्ट योजना, र लामो समयसम्म निरन्तरता दिने दृष्टिकोणले मात्र निजी क्षेत्र र लगानीकर्तामा विश्वास बढ्छ।
अन्ततः, उद्योग र उद्यमशीलता सफल बनाउन सरकार, निजी क्षेत्र, बैंक, श्रमिक, र मिडिया सबैको संयोजन आवश्यक छ। यसरी निर्माण भएको वातावरणले मात्र निर्यात प्रवर्द्धन, आयात प्रतिस्थापन, उत्पादन क्षमता वृद्धि, र समग्र अर्थतन्त्रको सबलीकरण गर्न सक्छ।
वर्तमानमा अर्थ मन्त्रालयले औद्योगिक वातावरण सुधारका लागि तत्काल सुधार कार्ययोजना, विशेष आर्थिक क्षेत्रको भूबहाल दर घटाउने, कम्पनी दर्ता र खारेजी प्रक्रियाको सरलीकरण, लघुउद्यम विकास कार्यक्रम, र विदेशी लगानी स्वीकृति सहज बनाउने जस्ता पहल अघि बढाएको छ। यी योजना कार्यान्वयनमा आए भने उद्यमशीलता प्रवर्द्धन, उत्पादन वृद्धि, रोजगारी सिर्जना, र समग्र आर्थिक विकासमा सकारात्मक प्रभाव पर्न सक्ने छ।
“यदि उद्यमीलाई उचित वातावरण दिइयो भने उनीहरू आफैं सरकारलाई सबल बनाउन सक्छन् र मुलुक समृद्धितर्फ अघि बढ्न सक्छ।” यसैले, उद्यमशीलता र औद्योगिक विकासलाई प्राथमिकतामा राखेर सरकारी सुधार, सकारात्मक नीति, र निजी क्षेत्रको सक्रियता सुनिश्चित गर्नु अपरिहार्य छ।
नेपालको अर्थतन्त्रको भविष्य निजी क्षेत्रको उर्जा, कर्मचारीको प्रतिबद्धता, र सरकारको सहजीकरणमा निर्भर छ। अहिलेको अवसर र चुनौती दुवैसँग सामना गरेर औद्योगिक वातावरण सुधार र उद्यमशीलता प्रवर्द्धन गर्नु नै दीर्घकालीन समृद्धिको मार्ग हो।
